Wat is het Nagoya-protocol?

Het Nagoya-protocol (NP) is opgesteld om een ‘eerlijke en billijke verdeling’ te garanderen van voordelen die voortvloeien uit het gebruik van genetische bronnen of rijkdommen. Kort gezegd betekent dit dat gebruikers van genetisch materiaal de voordelen ervan moeten delen met het land van herkomst. Dat is een van de doelen van het Verdrag inzake Biologische Diversiteit. 

Het protocol werd in 2010 aangenomen en ondertekend door 192 landen.

Het bepaalt enerzijds hoe onderzoekers en bedrijven toegang kunnen krijgen tot de genetische rijkdommen van een land en tot de traditionele kennis die aan die rijkdommen is verbonden. Daarnaast legt het protocol uit hoe de voordelen die voortkomen uit het gebruik van deze genetische bronnen en de bijbehorende traditionele kennis zullen worden gedeeld. Elk land heeft immers soevereine rechten over de genetische rijkdommen die binnen zijn grenzen voorkomen.

Het Nagoya-protocol behandelt genetische rijkdommen van plantaardige, dierlijke, microbiële of andere oorsprong, met uitzondering van menselijk genetisch materiaal.

Sommige planten, dieren, bacteriën en schimmels hebben immers interessante eigenschappen die gebruikt kunnen worden voor geneesmiddelen, cosmetica en in de landbouw. Die genetische rijkdommen zijn aantrekkelijk voor commerciële toepassingen door bedrijven. Onderzoek en gebruik ervan kan kennis of winst opleveren bijvoorbeeld wanneer een plant de basis levert voor een succesvol medicijn. Die voordelen, in de vorm van kennis of winst, moeten volgens het Nagoya-protocol op een eerlijke manier gedeeld worden met het land van herkomst van die genetische rijkdommen.

Gebruikers van genetische rijkdommen zijn bijvoorbeeld plantenveredelingsbedrijven, fokkerijbedrijven, cosmeticabedrijven biotechnologiebedrijven, maar ook burgers die hobbymatig planten veredelen kunnen als gebruikers worden gezien.
 

ABS staat voor Access and Benefit Sharing, de toegang en verdeling van voordelen. Het wordt gebruikt om te verwijzen naar de manier waarop genetische bronnen of de traditionele kennis die met dergelijke bronnen is geassocieerd, werd/wordt verkregen en hoe de voordelen die voortvloeien uit het gebruik ervan worden gedeeld met de landen en/of de inheemse en lokale gemeenschappen die ze leveren.

Het Nagoya-protocol regelt de uitwisseling van genetische rijkdommen en bijbehorende traditionele kennis volgens de principes van Access and Benefit Sharing (ABS). De ABS-verordening brengt het EU-recht in overeenstemming met de internationale verplichtingen van het Nagoya-protocol.

De verplichtingen van het Nagoya-protocol zijn gebaseerd op 3 pijlers:

• Vooraf geïnformeerde  toestemming van het leveranciersland (Prior Informed Consent of PIC)
• Onderling overeengekomen voorwaarden voor het delen van de voordelen (Mutually Agreed Terms of MAT)
• Het respecteren van toegang en het delen van voordelen (naleving van zorgvuldigheidsplicht voorleggen)
   

Het ABS Clearing-House is het wereldwijde VN-informatieportaal dat werd uitgewerkt voor het Nagoya-protocol. Het portaal wordt onderhouden door het internationale secretariaat. Het protocol identificeert de informatie die de partijen moeten en/of kunnen indienen bij het Clearing-House.

Wist u trouwens dat het in 2010 ondertekende Nagoya-protocol, net als alle resultaten van de VBD COP10, beschouwd werd als een van de belangrijkste verwezenlijkingen van het Belgische EU-Voorzitterschap op milieuvlak?

Om de bepalingen van het Nagoya-protocol uit te voeren heeft de Europese Unie de EU-Verordening 511/2014 en de Uitvoeringsverordening 2015/1866 opgesteld. Deze Verordening bepaalt hoe EU-lidstaten moeten voldoen aan het protocol. De Verordening stelt bijvoorbeeld dat lidstaten een zorgvuldigheidsverplichting hebben. Dat betekent dat gebruikers redelijkerwijs alles moeten doen om de herkomst te achterhalen van de genetische rijkdommen die ze willen gebruiken. Gebruikers moeten daarnaast vaststellen of het land van herkomst een wet- en regelgeving heeft over toegang tot de genetische rijkdommen en het delen van de voordelen die voortvloeien uit het onderzoek. 

Binnen de EU zullen aangewezen instanties controleren of gebruikers hebben voldaan aan hun zorgvuldigheidsverplichting. Gebruikers binnen de EU moeten daarnaast een verklaring voorleggen dat zij hebben voldaan aan deze verplichting wanneer zij externe (publieke of private) subsidies ontvangen voor hun onderzoek en ook wanneer een product gebaseerd op dit onderzoek op de markt wordt gebracht. Dat geldt natuurlijk alleen als het onderzoek onder het protocol valt.

Meer informatie >