Ingrepen in de natuur

Vegetaties zijn natuurlijke en halfnatuurlijke begroeiingen met alle spontaan gevestigde kruid-, struweel- en bosbegroeiingen. Het doet er niet toe of de omgeving waar de vegetaties voorkomen door de mens gevormd of beïnvloed is en of die begroeiingen in het water dan wel op het land voorkomen. 

Voorbeelden van vegetaties zijn: vennen, heiden, moerassen, schorren, slikken, duinvegetaties, niet recent omgeploegde en ingezaaide graslanden, loofbossen (ongeacht of de boomlaag is aangeplant of niet) en houtachtige beplantingen.

Graslanden zijn bijzonder waardevol. Ze genieten een specifieke bescherming, zowel vanuit natuurbehoud als vanuit het beleidsdomein landbouw. 

Voor houtachtige beplantingen, zowel spontaan gevestigd als aangeplant, die als bos kunnen worden gedefinieerd, werd ook een aparte regeling uitgewerkt in het Bosdecreet. 

Kleine landschapselementen (KLE) is de verzameling groene punten en lijnen in het landschap inclusief de bijhorende vegetaties. De KLE’s maken deel uit van de natuur maar hun bestaan en uitzicht is vaak het resultaat van menselijk handelen.

Onder de KLE’s rekenen we de bermen, bomen, knotbomen, bomenrijen, bronnen, dijken, graften, houtkanten, hagen, holle wegen, hoogstamboomgaarden, perceelsrandbegroeiingen, sloten, struwelen, poelen, veedrinkputten en waterlopen. KLE’s vormden vroeger een hecht netwerk dat ondertussen sterk verschraald is.

De Biologische Waarderingskaart (BWK) kan helpen bij de bepaling of een begroeiing een vegetatie dan wel een KLE is. Het is een hulpmiddel, geen beslissend document. Je kijkt dus best na op terrein (en niet louter op kaart) over welke vegetatie of KLE het gaat. Je vindt de BWK op geopunt.be, onder natuur & milieu > natuur.
 

• Afbranden van vegetaties, vernietigen, beschadigen, doen afsterven van vegetatie met mechanische of chemische middelen, reliëfwijzigingen en nivellering van microreliëf, rechtstreeks of onrechtstreeks wijzigen van waterhuishouding door drainage, ontwatering of dichten en het overstromingsregime van vegetatie wijzigen.  
• Rooien of verwijderen en beschadigen van houtachtige beplantingen, heggen, hagen, houtkanten, houtwallen, bomen(rijen) en hoogstamboomgaarden; wijzigen van de vegetatie horende bij KLE’s inclusief het afbranden en het vernietigen, beschadigen of doen afsterven van de vegetatie met mechanische of chemische middelen van perceelsrandbegroeiingen en sloten; uitgraven, verbreden, rechttrekken, dichten van stilstaande waters, poelen of waterlopen.
  • Bomen kappen valt dus ook onder ‘natuur wijzigen’!
     

Hoewel het Natuurdecreet het centrale decreet is dat natuur beschermt in Vlaanderen, werd voor vegetaties die als bos worden gedefinieerd een specifieke regeling uitgewerkt in het Bosdecreet.

• Ga na of u de handelingen doet in bos
   

Als u een machtiging hebt voor ingrepen in bossen, hebt u geen omgevingsvergunning voor vegetatiewijziging(en) meer nodig voor dezelfde activiteiten. 

Dat betekent dat als u voor een ingreep in bos de toestemming hebt gekregen van Natuur en Bos (via een machtiging of beheerplan) u de activiteit kunt uitvoeren volgens hetgeen in de machtiging of het beheerplan werd bepaald.
 

Het wijzigen van natuur buiten bossen kan vanuit het Natuurdecreet verboden zijn of onderworpen aan de omgevingsvergunning voor vegetatiewijziging(en). 

• Er zijn een aantal vrijstellingen. In die uitzonderingsgevallen kunt u de wijziging doorvoeren zonder een omgevingsvergunning voor vegetatiewijziging(en) maar moet u wel rekening houden met de zorgplicht voor de natuur. 
• Bent u niet vrijgesteld van het verbod of de vergunningsplicht? Kijk dan na of de wijziging die de natuur schaadt verboden is. Als ze verboden is, mag u de wijziging uiteraard niet uitvoeren. Ontheffing/afwijking op het verbod is mogelijk.
• Bent u niet vrijgesteld, en is de wijziging ook niet verboden, check dan of de wijziging vergunningsplichtig is en vraag – indien nodig - een omgevingsvergunning voor vegetatiewijzigingen aan.
• Bent u niet vrijgesteld, maar is de wijziging ook niet verboden of vergunningsplichtig, dan kunt u de wijziging toch doorvoeren, rekening houdend met de zorgplicht (geen vermijdbare schade aan de natuur).
   

U bent vrijgesteld van het verbod en de vergunningsplicht buiten bos:

• Als de wijzigingen expliciet zijn opgenomen in een beheerplan, een landinrichtingsplan, een kavelplan, een natuurinrichtingsproject, een erfgoedbeheersplan en een natuurrichtplan
• Op huiskavels van een woning en/of bedrijfsgebouw binnen een straal van maximaal 100 meter rondom de vergunde woning en/of bedrijfsgebouw
  • Binnen de ruimtelijke bestemming groengebied, parkgebied, buffergebied en bosgebied wordt de huiskavel beperkt tot het kadastraal perceel van de vergunde woning en/of bedrijfsgebouw en de straal beperkt tot maximaal 50 meter rondom de vergunde woning en/of bedrijfsgebouw. De vergunde woning of het vergund bedrijfsgebouw moet bewoond of in gebruik zijn
• Als de wijziging kadert binnen het normale onderhoud van de natuur (vegetatie of KLE) en dit normaal onderhoud gebeurt volgens de code goede natuurpraktijk
   

In bovenstaande uitzonderingsgevallen kunt u de wijziging doorvoeren zonder een omgevingsvergunning voor vegetatiewijziging(en) maar moet u wel rekening houden met de zorgplicht voor de natuur. Dat betekent dat u geen vermijdbare schade toebrengt aan de natuur en dat u de speciale beschermingszones steeds voldoende beschermt.

Opgelet: als u bomen kapt of een reliëfwijziging doorvoert, kan de stedenbouwkundige omgevingsvergunning ook nog spelen.

 

Bent u niet vrijgesteld van het verbod of de vergunningsplicht, kijk dan na of de wijziging die de natuur schaadt verboden is. 

VEN: natuur wijzigen verboden

• In VEN is het wijzigen van vegetaties, meerjarige cultuurgewassen en kleine landschapselementen sowieso verboden
• Het scheuren van permanente graslanden (niet hetzelfde als historisch permanente graslanden, maar ze kunnen er wel mee overlappen) is verboden in VEN. Permanente graslanden zijn cultuurgronden die minimaal 4 jaar ononderbroken grasland zijn.

Waar het VEN zich situeert, vindt u op Geopunt.

Verboden te wijzigen KLE's

• Holle wegen
• Graften
• Bronnen
   

Verboden te wijzigen vegetaties

• Vennen en heiden
• Moerassen en waterrijke gebieden
• Duinvegetaties
• Historisch permanente graslanden (HPG) hebben een specifieke bescherming: in bepaalde gevallen is het verboden, in andere vergunningsplichtig om ze te wijzigen. Het wijzigen van historisch permanente graslanden, inclusief het daaraan verbonden microreliëf en poelen, is verboden als die graslanden gelegen zijn:
  1. in de groene bestemmingen (groengebied, parkgebied, buffergebied, bosgebieden) op de bestemmingsplannen en de bestemmingsgebieden die vergelijkbaar zijn met die gebieden
  2. in beschermd cultuurhistorisch landschap
  3. in SBZ Poldercomplex (BE2500932) en SBZ Het Zwin (BE2501033) als er voor die gebieden geen afwijkende instandhoudingsdoelstellingen vastgesteld zijn die het wijzigen noodzakelijk maken
  4. op de kaart opgemaakt door de Vlaamse regering. Het verbod geldt voor zover de HPG’s definitief zijn vastgesteld én gelegen zijn binnen een van de gebieden beschreven onder 1, 2 of 3.
      

Op www.geopunt.be vindt u kaarten die helpen te bepalen of het wijzigen van graslanden verboden of omgevingsvergunningsplichtig is. Zoek in de catalogus naar ‘historisch permanente graslanden’, klik op ‘dataset’ en vervolgens op ‘bekijk op kaart’.

Als de wijziging die de natuur schaadt verboden is, mag u de wijziging uiteraard niet uitvoeren. Ontheffing of afwijking op het verbod is wel mogelijk:

• In VEN kan een individuele VEN-ontheffing worden aangevraagd om een verboden wijziging toch door te voeren. De individuele VEN-ontheffing vraagt u aangetekend aan via het aanvraagformulier ontheffingen (doc - 779 kB).
• Buiten VEN kan een afwijking op het verbod tot wijzigen van de vegetatie of KLE’s worden aangevraagd. Contacteer daarvoor dienst AVES van Natuur en Bos.
   

Ben u niet vrijgesteld, en is de wijziging ook niet verboden? Check dan eerst of de zone vergunningsplichtig is. Als dat zo is, bekijkt u of de wijziging op zich vergunningsplichtig is.

Zones waar u een omgevingsvergunning voor vegetatiewijziging(en) moet aanvragen

• Voor wijziging van vegetaties
  • Groengebieden, parkgebieden, buffergebieden, bosgebieden, natuurontwikkelingsgebieden, valleigebieden, brongebieden, agrarische gebieden met ecologisch belang of waarde, agrarische gebieden met bijzondere waarde en de met al deze gebieden vergelijkbare bestemmingsgebieden, aangewezen op de plannen van aanleg of de ruimtelijke uitvoeringsplannen van kracht in de ruimtelijke ordening
  • Beschermde duingebieden (aangeduid volgens het Duinendecreet)
  • Speciale Beschermingszones van Natura 2000
  • Ramsargebieden
• Voor wijziging van kleine landschapselementen (KLE’s):
  • Zelfde gebieden en zones als voor het wijzigen van vegetaties
  • Agrarische gebieden en de landschappelijk waardevolle agrarische gebieden (en vergelijkbare bestemmingsgebieden volgens plannen van aanleg of ruimtelijke uitvoeringsplannen)
  • IVON
     

Of u binnen de hierboven vermelde zones daadwerkelijk een omgevingsvergunning voor vegetatiewijziging(en) nodig hebt, hangt af van het type wijziging dat u wil doorvoeren. 

Wijzigingen waarvoor u een omgevingsvergunning voor vegetatiewijziging(en) moet aanvragen

• Voor vegetaties
  • Afbranden van vegetatie
  • Vernietigen, beschadigen of doen afsterven van vegetatie met mechanische of chemische middelen
  • Wijzigen van reliëf
  • Nivellering van microreliëf
  • Wijzigen van de waterhuishouding (rechtstreeks en onrechtstreeks!) door drainage, ontwatering, dichten
  • Wijzigen van het overstromingsregime van vegetatie
  • Voor historisch permanente graslanden, met inbegrip van het daaraan verbonden microreliëf en poelen, geldt een specifieke regeling. De wijzigingen zijn vergunningsplichtig:
    1. In valleigebieden, brongebieden, natuurontwikkelingsgebieden, agrarische gebieden met ecologisch belang of agrarische gebieden met bijzondere waarde op de bestemmingsplannen en de bestemmingsgebieden die vergelijkbaar zijn met die gebieden;
    2. In SBZ IJzervallei (BE 250083)
    3. In SBZ’s in uitvoering van de Habitatrichtlijn, voor zover het desbetreffende type historisch permanent grasland binnen deze perimeters als habitat is aangemeld
    4. Op de kaart opgemaakt door de Vlaamse regering. De natuurvergunningsplicht geldt voor zover de HPG’s definitief zijn vastgesteld én gelegen zijn binnen een van de gebieden beschreven onder 1, 2 of 3
• Voor kleine landschapselementen of de vegetatie ervan:
  • Rooien of verwijderen en beschadigen van: houtachtige beplantingen op bermen en taluds, houtachtige beplantingen langs waterlopen, dijken of taluds, heggen, hagen, houtkanten, houtwallen, bomenrijen, hoogstamboomgaarden
  • Afbranden en vernietigen, beschadigen of doen afsterven met mechanische of chemische middelen van de vegetatie horende bij de kleine landschapselementen en van perceelsrandbegroeiingen en sloten
  • Uitgraven, verbreden, rechttrekken, dichten van stilstaande waters, poelen, waterlopen
  • Wijzigen van sloten, greppels, laantjes, poelen, uitgesproken microreliëf, bronnen, kwelzones en andere kleine landschapselementen in de historisch permanente graslanden
     

Hoe vraagt u een omgevingsvergunning voor vegetatiewijziging(en) aan?
Voor meer informatie en de aanvraag kunt u terecht bij uw gemeentebestuur of het omgevingsloket. 

• Download het aanvraagformulier voor een omgevingsvergunning voor vegetatiewijzigingen (doc - 143 kB)
• Download het addendum V1 (doc - 58 kB)
   

Graslanden genieten in Vlaanderen bescherming vanuit natuurbehoud en vanuit landbouw. Omdat de wetgeving complex is, maakte Natuur en Bos een interactieve kaart waarop de beschermde graslanden staan aangeduid.

• Download de kaart via www.geopunt.be: ga naar ‘catalogus’, zoek op ‘historisch permanent grasland’, vervolgens kies je ‘dataset’ en ‘bekijk op kaart’

De beschermingsstatus kan geraadpleegd worden in het veld ‘statuut’ en op basis van een kleurlegende:

• ROOD: verboden te wijzigen, zowel mechanisch, chemisch als door afbranden, evenals verbod op wijzigen reliëf en verbod op doorzaaien
• ORANJE: omgevingsvergunning voor natuurlijke elementen verplicht voor het wijzigen van het reliëf en het doorzaaien
• RODE ARCERING IN STIPPELLIJN: beschermd door de landbouwwetgeving als Ecologisch Kwetsbaar Blijvend Grasland (EKBG). Wijziging verboden zowel voor het mechanisch wijzigen als het wijzigen van het reliëf.
   

Het veld ‘basis_statuut’ geeft de juridische basis weer waarop de bescherming berust van de HPG en de permanente graslanden en de liggingen in gewestplanbestemmingen en overdrukken (habitatrichtlijn, vogelrichtlijn, beschermd landschap, VEN).

Het veld ‘beperkingen’ geeft weer welke bewerkingen verboden of vergunningsplichtig zijn.

Uitzondering op de beschermingsbepalingen voor graslanden

• Huiskavels worden niet onderworpen aan de beschermingsmaatregelen die uitgewerkt zijn voor HPG en EKBG.

Er zijn meerdere instanties waar u subsidies kunt krijgen voor aanleg of onderhoud van kleine landschapselementen (KLE's).

Vanuit het Agentschap Landbouw en Zeevisserij (ALZ)

Het Agentschap Landbouw en Zeevisserij biedt een aantal steunmaatregelen waarop u als houder van kleine landschapselementen een beroep kunt doen. Bekijk een overzicht van de maatregelen van ALZ. Onder de rubriek ‘steunomvang’ vindt u meer informatie over de voorwaarden en omvang van de steun:

• Steunmaatregelen voor kleine landschapselementen > 
• Steunmaatregelen voor de aankoop van een arm-maaier/hagendorser > machines binnen niet-productieve investeringssteun

Vanuit de Vlaamse Landmaatschappij

Als u uw kleine landschapselementen opneemt in een beheersovereenkomst, biedt de Vlaamse Landmaatschappij een aantal steunmaatregelen voor het onderhoud van de KLE’s.
Surf naar vlm.be/beheerovereenkomsten voor meer informatie over de voorwaarden en omvang van de steun, of klik direct door naar de informatiefiches van de maatregel zelf:

• Steunmaatregelen voor jaarlijks snoeien van KLE’s >
• Steunmaatregelen voor knotten van bomen >
• Steunmaatregelen voor het afzetten en terugsnoeien van KLE’s > 

Een samenvatting van de vergoedingen vindt u in deze tabel:
 

Afbeelding

Hebt u interesse om een beheerovereenkomst te sluiten? Neem dan contact op met uw bedrijfsplanner voor vrijblijvend advies en gratis begeleiding.

Vanuit uw gemeente of provincie

Sommige lokale besturen bieden ook steunmaatregelen om KLE’s aan te planten of onderhouden. Informeer dus zeker bij uw gemeente en provincie om te weten of u in aanmerking komt voor steun.
Lokale organisaties, zoals Regionale Landschappen, bieden eveneens hulp bij het onderhouden van KLE’s.

Handelingen die de natuur kunnen wijzigen of kunnen beschadigen, zijn onderhevig aan verschillende wet- en regelgeving. Daardoor kunnen de handelingen verboden zijn of kunnen er meerdere vergunningen nodig zijn om de handelingen door te mogen voeren.

Voor alle handelingen in bos gelden sowieso specifieke regels. Handelingen die plaatsvinden in beschermde graslanden zijn ook strikt geregeld. Weet dat elke handeling in of in de nabijheid van natuur verboden of vergunningsplichtig kan zijn.  

De wettelijke bepalingen geldig in bossen zijn te vinden in het Bosdecreet van 13 juni 1990.

De wettelijke bepalingen rond de bescherming van vegetaties en KLE’s zijn te vinden in het Decreet van 21/10/1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu (het Natuurdecreet) en de Wet op het Natuurbehoud van 12/07/1973.

De bescherming van vegetaties en KLE’s is verder uitgewerkt in het Besluit van de Vlaamse Regering van 23/07/1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu (het Vegetatiebesluit).

De beschrijving van vegetaties en KLE’s is opgenomen in Omzendbrief LNW/98/01 van 10/11/1998 (Code Goede Natuurpraktijk) betreffende algemene maatregelen inzake natuurbehoud en wat de voorwaarden voor het wijzigen van vegetatie en kleine landschapselementen betreft volgens het besluit van de Vlaamse regering van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu.

De GIS-laag ‘Historisch permanente graslanden(HPG) en andere permanente graslanden in Vlaanderen beschermd door de natuurwetgeving’, terug te vinden op www.geopunt.be, bevat de historisch permanente graslanden (HPG) en alle permanente graslanden (in VEN) in Vlaanderen die beschermd zijn door de natuurwetgeving, zij het door een verbod, zij het door vergunningsplicht voor het wijzigen van deze graslanden. 

Binnen de landbouwstreek de polder werden de historisch permanente graslanden en hun beschermingsstatus vastgelegd door de Vlaamse Regering op 27/11/2015. Buiten de polders wordt de ligging van de HPG bepaald door de Biologische Waarderingskaart (BWK) en bijhorende specifieke codes (zie Bijlage IV vegetatiebesluit).