Natuurbegraafplek aanleggen

De locatie van een natuurbegraafplek, alsook de inrichting en het beheer ervan, moet voldoen aan strikte ecologische, ruimtelijke en wettelijke criteria. De interactie met de natuur- en bosregelgeving is daarbij uiterst belangrijk.

Het aanduiden van een natuurbegraafplek is een exclusieve bevoegdheid van lokale overheden. 

• De locatie kan enkel aangeduid worden op een openbaar domein (buiten de gemeentelijke begraafplaats) op het grondgebied van de gemeente
• De locatie hoeft niet per se eigendom te zijn van de gemeente. Met toestemming van de eigenaar (een publieke rechtspersoon) kan een dergelijke zone ook bij andere openbare eigenaars, en dus ook bij Natuur en Bos, ingericht worden
• De locatie is een bestaand of een nieuw in te richten bos- of natuurterrein
   

Een officiële natuurbegraafplek aanduiden begint met een gesprek tussen de betrokken partners. De initiatiefnemer gaat samen met de betrokken partijen na welke randvoorwaarden aangewezen zijn en welke vergunningen noodzakelijk zijn. 

Mogelijke partners zijn de eigenaar/beheerder van het openbare domein, Natuur en Bos, Departement Omgeving (omgevingsloket) en het Agentschap Onroerend Erfgoed (Archeologienota).
 

Ecologie – Is de natuurbegraafplek verenigbaar met de aanwezige natuur en het natuurbeheer?

• Niet in terreintype 4, bos- en natuurreservaten
• Niet in specifieke gebieden of locaties die niet compatibel zijn met het gebruik als zone voor asverstrooiing of voor het begraven van biologisch afbreekbare urnen. Het kan gaan om waardevolle landschappen, om gebieden met hoge vereisten voor natuurbehoud en/of terreinen met een dynamisch karakter, waarbij de nodige stabiliteit van de site niet gegarandeerd is:
  • Dynamische vegetaties (inclusief riviervalleien die overstromen)
  • Schraalgraslanden inclusief dottergraslanden
  • Alle grondwaterafhankelijke vegetaties
  • Weidevogelgebieden, akkervogelgebieden en/of gebieden met aanwezigheid van zeldzame grondbroeders
  • Duinvegetaties
  • Bronnen, veen- of turflagen
• Niet in natte gebieden, overstromingszones
   

Buiten die gebieden is er steeds een afweging per geval nodig om te beoordelen of de natuurbegraafplek in overeenstemming is met de ecologische draagkracht van het gebied.

Overweeg oordeelkundig de nodige inrichtings- en/of voorzorgsmaatregelen voor:

• Het betreden van vegetaties (beschermde soorten, voorjaarsflora)
• Het niet verstoren van soorten (nesten van rode bosmieren, broedvogels in broedseizoen…)
• Kwetsbaarheid van bodem, beschermde fauna en flora
• (Hoge) vereisten voor natuurbehoud en Europese natuurdoelen
• Andere functies van bos of natuur (bijvoorbeeld recreatie)
• Het verrijken van de bodem door het inbrengen van crematieas o.a. volgens voorschriften van Natuur en Bos voor urnen- en uitstrooidichtheid
   

Ruimte – Is de locatie goed gelegen?

• In een openbaar natuurgebied dat niet behoort tot de stedelijke of gemeentelijke begraafplaats
• Verenigbaar met de kwaliteit van een landschappelijk waardevol gebied
• Serene en rustige omgeving, enkel toegankelijk voor wandelaars of met voetgangers gelijkgestelden (bijvoorbeeld rolstoelgebruikers)
  • Een aangepaste natuurlijke afscheiding of de aanleg van interne zomen kan de geborgenheid op de begraafplek garanderen. De toegankelijkheidsregeling zal bepalen hoe en in welke mate de verschillende zones van de natuurbegraafplek toegankelijk zijn. Te bepalen zijn onder meer vrij toegankelijke zone, toegankelijkheid van uitstrooizone en urnenbegraafzone, toegangspaden, toegangsperiode (heel het jaar, enkel bij ceremonies, gedenkdagen, toegankelijkheid in relatie tot het broedseizoen of plantengroei…)
• Verenigbaar met functies van terreinen in de omgeving, bijvoorbeeld op voldoende afstand van (zomer)speelzones en hondenlosloopzones of drukke recreatieve routes/paden
• Vlot bereikbaar, minimale parking en sanitair in de buurt (hoeft niet in eigen beheer)
   

Wetgeving – Wat is de wettelijke context?
Hou rekening met:

• Bos- en natuurdecreet
• Toegankelijkheid van bossen en natuurreservaten
• Decreet op de begraafplaatsen en de lijkbezorging
  • Consulteer de website van het Agentschap Binnenlands Bestuur
     

Maar denk ook aan:

• VEN-ontheffing
• Omgevingsvergunning vegetatiewijziging
• Omgevingsvergunningen
• Archeologienota, erfgoed
• Europese natuurdoelen
   

Zones voor asverstrooiing of voor het begraven van biologisch afbreekbare urnen kunnen ook ingericht worden op terreinen voor nieuw aan te leggen bos of natuur, zoals grasland of braakliggende gronden. Bekijk of u het terrein eerst kunt inrichten via bebossing of andere natuurontwikkeling, en baken er vervolgens een natuurbegraafplek of urnenbos in af.

Een gemeente kan bijvoorbeeld opteren voor de aanleg van een herinneringsbos dat dienst doet als zone voor asverstrooiing of het begraven van biologisch afbreekbare urnen, waarbij met of naast de urne een boom wordt geplant. Een opkomend alternatief is dat samen met de urne streekeigen boomzaden worden begraven. Er worden soms in de handel urnen verkocht met integratie van inheems boomzaad. 

Het natuurbeheerplan, voor het gebied waarin de natuurbegraafplek ligt, bepaalt welk bostype op de natuurbegraafplek wordt nagestreefd. Dat streefbeeld bepaalt de boomsoorten die dicht bij de urnen worden geplant of welke boomzaden met de urnen worden begraven.

Zonder natuurbeheerplan kan Natuur en Bos voorwaarden opleggen voor de soortenkeuze van zaden en plantgoed. Enkel gebruik van inheemse, liefst streekeigen bomen, zaden of stekken is toegestaan, om de kwaliteit van de toekomstige bomen te waarborgen. Cultuurvariëteiten zijn niet toegelaten.

• Informatie over het aanleggen van een bos en de keuze van een geschikte soort op www.bomenwijzer.be. 
• Informatie en contactpunten voor het verkrijgen van zaden en plantgoed van autochtone bomen en struiken in Vlaanderen op www.plantvanhier.be 
   

Aanvraag indienen
Alleen een lokale overheid of bestuur kan een natuurbegraafplek officieel aanduiden in samenwerking met de betrokken partner(s).

De officiële registratie van een natuurbegraafplek kan gebeuren via een natuurbeheerplan:

• Wijzigen van een bestaand goedgekeurd natuurbeheerplan (type 2 of 3)
• Opmaken van een nieuw natuurbeheerplan met hierin een natuurbegraafplek (type 2 of 3)
   

Bij afwezigheid van een natuurbeheerplan wordt een natuurbegraafplek officieel aangeduid door het aanvragen van een globale machtiging van Natuur en Bos voor afwijking op het natuur- en bosdecreet, inclusief bijbehorende toegankelijkheidsregeling’.

Dat is een tijdelijke afspraak die op termijn kan overgaan in een natuurbeheerplan. Naast de globale machtiging zorgt de initiatiefnemer ook voor alle andere vergunningen (omgeving, erfgoed, omgevingsvergunning vegetatiewijziging…). Voor het opmaken van het kaartgedeelte dat deel uitmaakt van de globale machtiging kunt u de sjablonen en richtlijnen gebruiken voor het opmaken van toegankelijkheidsregelingen.

• Download het sjabloon voor het opmaken van de globale machtiging (doc - 64 kB)
   

De aanvraag gaat naar de provinciale coördinator Dienst van Adviezen, Vergunningen, Erkenningen, Subsidies (AVES) van Natuur en Bos.

Consultatieronde
Binnen een termijn van 30 kalenderdagen na ontvangstmelding wordt het ontwerpbeheerplan of het ontwerp van toegankelijkheidsregeling (voor de globale machtiging) aan een publieke consultatie onderworpen. De consultatieronde wordt aangekondigd:

• In minstens één regionale krant
• Via de gemeentelijke informatiekanalen
• Door duidelijk zichtbare aanplakkingen langs een of meer toegangswegen naar het terrein
   

Tijdens de periode van consultatie (30 dagen) moet het ontwerpbeheerplan of de ontwerptoegankelijkheidsregeling ter inzage liggen bij het lokaal bestuur (de indiener) en bij de kantoren van Natuur en Bos van de provincie waar het terrein ligt.

In de consultatieaankondiging worden minstens de volgende gegevens vermeld: 

• Plaats (en openingsuren) waar het ontwerpbeheerplan/ontwerp van toegankelijkheidsregeling kan worden ingekeken
• Begin- en einddatum van de consultatieperiode (30 kalenderdagen)
• Korte omschrijving van het onderwerp van het ontwerpbeheerplan/ontwerp van toegankelijkheidsregeling en van de beheerdoelstellingen voor het gebied
• Mededeling dat gedurende die periode opmerkingen en/of bezwaren schriftelijk aan Natuur en Bos kunnen worden gericht
   

Na afloop van de consultatieperiode worden alle opmerkingen, bezwaren en adviezen door Natuur en Bos naar de indiener van het ontwerpbeheerplan/ontwerp van toegankelijkheidsregeling gestuurd, met het verzoek om de opmerkingen te verwerken en het eventueel aangepaste ontwerp binnen een termijn van 90 dagen opnieuw in te dienen bij Natuur en Bos. Het verslag vermeldt waarom en op welke wijze al dan niet rekening werd gehouden met de ingediende opmerkingen of bezwaren.

Goedkeuring
Natuur en Bos beoordeelt vervolgens de aanvraag.

• Ofwel wordt het natuurbeheerplan met voorwaarden voor inrichting en toegankelijkheid van de natuurbegraafplek goedgekeurd (en/of aangepast). Daarna kan de natuurbegraafplek worden ingericht.
• Ofwel krijgt het voorstel van een natuurbegraafplek een officiële machtiging, met goedgekeurde toegankelijkheidsregeling. Na publicatie in het Staatsblad kan de natuurbegraafplek worden ingericht en kan er een natuurbeheerplan uitgewerkt worden.
   

De inrichting van een natuurbegraafplek in een gebied is minimaal en ondergeschikt aan de natuur om het natuurlijke karakter maximaal te behouden. De inrichting en het beheer houden rekening met de aanwezige fauna en flora. 

Dit is niet mogelijk:

• Kransen, bloempotten, vazen of vaste planten
• Gebouwen
• Klassieke grafmonumenten, gedenktekens, monumenten of individuele grafaanduidingen
   

Wat is eventueel wel mogelijk (te bepalen in toegankelijkheidsregeling of globale machtiging)? 

• Snijbloemen of bloemboeketten die spontaan vergaan (geen plastic of aluminiumfolie rond bloemen)
• Gedenkzuil aan de ingang (in natuurlijk materiaal)
• Urnenbomen
  • Waar gekozen wordt voor het begraven van urnen rond individuele bomen kan Duitsland als voorbeeld dienen. Daar wordt het aantal asurnen vastgelegd op 6 tot 12 urnen rond één begraafboom.
• Natuurlijk meubilair: zitbanken, houtstronken, natuurstenen
• Ceremoniële gedenkplek: kleine open plek voor afscheidsceremonie
• Paden en bewegwijzering: geen verharding, geen verlichting…
   

U krijgt gratis toegankelijkheidsborden ter beschikking.
 

Het natuurbeheer op de natuurbegraafplek resulteert in een continu natuurbeeld dat rust en sereniteit op lange termijn garandeert. Het beheer kan worden vastgelegd in een natuurbeheerplan.

Het reguliere beheer zoals dunnen en maaien is geen belemmering voor het inrichten van een natuurbegraafplek. Het lokale bestuur moet duidelijk laten weten aan de nabestaanden dat op de begraafplek en in de specifieke begraafzone beheerwerken kunnen plaatsvinden. Ook de risico’s op natuurlijke verstoring van de zone (bijvoorbeeld door een storm of brand) moeten door de gemeente worden toegelicht. Zones waar ingrijpende beheerwerken noodzakelijk zijn (zoals omvorming, kaalkap, branden, plaggen…) komen niet in aanmerking voor natuurbegraafplekken.

Voor het beheer van een officiële natuurbegraafplek wordt een samenwerkingsovereenkomst opgemaakt tussen de eigenaar en de beheerder van het gebied. Het basisprincipe op natuurbegraafplekken in onze domeinen is dat het reguliere natuurbeheer door Natuur en Bos wordt uitgevoerd, en dat het lokale bestuur alle specifieke taken voor gebruik en toezicht van de natuurbegraafplek opneemt.

Een officiële natuurbegraafplek heeft een duidelijke toegankelijkheidsregeling. Die wordt bij de toegangen van de natuurbegraafplek door de beheerder gecommuniceerd.

De veiligheidsrisico's op de natuurbegraafplek worden regelmatig door de beheerder geëvalueerd. De procedure voor de (jaarlijkse) veiligheidscontrole is dezelfde als die voor andere toegankelijke natuurgebieden.  

De bestemming blijft minstens de duurtijd van één natuurbeheerplan (24 jaar) behouden. De grafrust wordt minimaal voor een periode van 10 jaar na de laatste asverstrooiing of urnenbegraving gerespecteerd.