Bomen, dreven en houtkanten kappen

Bomen kappen in een bos is alleen toegelaten met een kapmachtiging van Natuur en Bos. Buiten bosverband, bijvoorbeeld op een akker of bouwgrond, hangen de regels af van de omtrek van de boom:

• Als de boom een omtrek heeft van 1 meter of meer, valt de aanvraag onder wetgeving ruimtelijke ordening.
• Als de boom een omtrek van minder dan 1 meter heeft, dan hangt het van de bestemming af of een omgevingsvergunning voor vegetatiewijziging nodig is
   

De omtrek moet gemeten worden op een hoogte van 1 meter boven het maaiveld.

Vergunning verlenen of niet?
Bij een vergunningsaanvraag om bomen te kappen moet verplicht een beschrijvende nota zitten. Daarin vermeldt de aanvrager onder meer waarom en hoe hij een boom wil kappen en welke (in)directe gevolgen de kap kan hebben. Hij stelt ook zelf enkele maatregelen voor om schade aan de natuur te voorkomen, beperken of herstellen.

De beschrijvende nota helpt de vergunningverlener om af te wegen of het nodig is om de boom te verwijderen en om de gevolgen voor de natuurwaarden na te gaan. Vervolgens kan hij de vergunning:

• Gunstig adviseren
• Gunstig adviseren mits de aanvrager maatregelen neemt om de natuurschade te beperken
• Ongunstig adviseren
   

Per gekapte boom moet de aanvrager op zijn perceel één nieuwe, hoogstammige boom tot een volwassen exemplaar laten uitgroeien als dit op een redelijke wijze kan. In buitengebied gaat de voorkeur naar een streekeigen boomsoort die geschikt is voor de standplaats. Het plantmateriaal is liefst autochtoon. In woongebied kiest de aanvrager in de eerste plaats voor een soort die geschikt is voor de standplaats, rekening houdend met de beschikbare ruimte en de visuele aspecten. Raadpleeg www.bomenwijzer.be om een geschikte boom te vinden.

Mogelijke maatregelen
Bij een gunstig advies kan de vergunningverlener bindende maatregelen opleggen om de natuurschade te beperken. De volgende maatregelen zijn mogelijk:

• Plant opnieuw bomen aan. Deze maatregel wordt in elke vergunning opgenomen, tenzij een nieuwe aanplanting om een duidelijke reden niet mogelijk is.
• Plant nieuwe bomen in het eerstvolgende plantseizoen na de uitvoering van de vergunde werken. Het plantseizoen loopt jaarlijks van november tot maart.
• Plant bij voorkeur streekeigen, hoogstammige bomen (plantformaat 10/12).
• Voorzie genoeg ruimte voor boomwortels, zodat de bomen volwaardig kunnen uitgroeien.
• Hou voldoende afstand van perceelsgrenzen. 
• Bescherm jonge bomen indien nodig tegen verkeer en grazend vee. Plaats bijvoorbeeld steunpalen.
• Kap bomen nooit tijdens het broedseizoen. Ruim genomen loopt het broedseizoen van half februari tot half augustus.
• Neem alle nodige maatregelen om een nieuwe aanplanting te doen slagen. Gebruik kwaliteitsvol plantgoed, voer de aanplanting met zorg uit, gebruik steunpalen en/of wortelverankeringen …
• Overleeft een boom het niet, plant dan in het eerstvolgende plantseizoen een nieuwe boom op de vrijgekomen plaats. Herplant bomen tot een vastgelegd aantal volwassen exemplaren overblijft.
   

Meer info vindt u in de brochure ‘Kappen van solitaire bomen en bomen in rijbeplanting buiten bosverband’
 

Houtkanten zijn belangrijk in het landschap vanwege hun ecologische en landschappelijke waarde. Ze vormen ‘stap-stenen’ die kleine natuurhabitats met elkaar verbinden en ze verhogen de belevingswaarde. Kleine landschapselementen zoals houtkanten zijn vaak restanten van een eeuwenoud, kleinschalig landbouwlandschap. Ze spelen een cruciale rol in het voorbestaan van tal van beschermde planten- en diersoorten, die ze voedsel, beschutting en nestgelegenheid bieden. Dieren gebruiken houtkanten ook vaak als hulpmiddel om zich te oriënteren in het landschap. Daarom is het belangrijk dat ze zoveel mogelijk behouden blijven.

Vergunning verlenen of niet?
Bij een vergunningsaanvraag om een houtkant te verwijderen, moet verplicht een beschrijvende nota zitten. Daarin vermeldt de aanvrager onder meer hoe en waarom hij de houtkant wil verwijderen en wat de (in)directe gevolgen daarvan kunnen zijn. Hij stelt ook zelf enkele maatregelen voor om schade aan de natuur te voorkomen, beperken of herstellen.

De beschrijvende nota helpt de vergunningverlener om af te wegen of het nodig is om de houtkant te verwijderen en om de gevolgen voor de natuurwaarden na te gaan. Vervolgens kan hij de vergunning:

• Gunstig adviseren
• Gunstig adviseren mits de aanvrager maatregelen neemt om de natuurschade te beperken
• Ongunstig adviseren
   

Mogelijke maatregelen
Bij een gunstig advies kan de vergunningverlener bindende maatregelen opleggen om de natuurschade te beperken. De volgende maatregelen zijn mogelijk:

• Voer de kapping gefaseerd uit. Neem ongeveer 5 jaar de tijd en verwijder telkens een strook van 25 tot 30 meter van de houtkant. Zo kan de houtkant via hakhoutbeheer verjongen.  
• Zaag de bomen schuin af, op ongeveer 10 centimeter van de stronk.
• Verwijder houtkanten nooit tijdens het broedseizoen. Ruim genomen loopt het broedseizoen van half februari tot half augustus.
• Plant nieuwe bomen en struiken. Voor elke houtkant die wordt verwijderd, moet ergens een nieuwe worden aangeplant.
• Maak de nieuwe houtkant lang en breed genoeg. De ecologische waarde van de nieuwe houtkant moet even groot of groter zijn dan die van de verwijderde houtkant.
• Plant enkel streekeigen soorten die geschikt zijn voor de standplaats.
• Laat minstens 1 meter afstand tussen verschillende bomen of struiken, zodat ze ruimte hebben om te groeien.  
• Bescherm jonge bomen en struiken indien nodig tegen verkeer en grazend vee. Plaats bijvoorbeeld een afsluiting of gebruik geurmiddelen of wildspiralen.
• Monitor de kwaliteit van de nieuwe houtkant. Als de natuurlijke verjonging binnen twee jaar niet voldoende resultaat geeft, moeten er nieuwe bomen en struiken worden aangeplant. Gebruik daarvoor streekeigen soorten die al in de houtkant aanwezig zijn.
• Meststoffen en bestrijdingsmiddelen zijn verboden in alle houtkanten.
   

Meer info vindt u op www.bomenwijzer.be, op www.plantvanhier.be en in het Technisch Vademecum Bomen
 

Voor het kappen van een dreef of bomenrij gelden in principe dezelfde regels als voor individuele bomen. Behalve als de dreef integraal deel zou uitmaken van een bos. In dat geval volgen ze de regels van het bosdecreet (kapmachtiging) en niet die van de omgevingsvergunning.

Het al dan niet toekennen van een vergunning vraagt echter een zorgvuldige afweging. De waarde van een dreef of bomenrij is immers hoger dan de gecombineerde waarde van de individuele bomen.

Dreven en bomenrijen vormen lijnen in het landschap met een uitgesproken esthetische, cultuurhistorische en ecologische waarde. Ze zijn herkenningspunten in het landschap en gidsen vleermuizen en andere dieren door hun omgeving. Daarom staat het behoud van een dreef of bomenrij als geheel voorop. Dat is niet altijd makkelijk, zeker niet als de bomen op de percelen van verschillende eigenaars staan, die elk hun eigen doelen en belangen hebben. Weeg alle argumenten goed af, maar probeer in ieder geval de landschapswaarde en de ecologische rol van een dreef of bomenrij als uitgangspunt te nemen.

Staat u in voor het beheer van historische dreven in uw gemeente? Of behandelt u vergunningsdossiers over dreven? Lees dan onze publicatie 'Afwegingskader: het beheer van historische dreven', die we samen met het Het Agentschap Onroerend Erfgoed hebben gemaakt. Dit kader verheldert welke principes en waarden we in overweging nemen in de zoektocht naar optimale scenario's en finaal bij het beoordelen van vergunnings- of toelatingsaanvragen.

• Lees onze publicatie over historische dreven >
   

Bomen met een grote maatschappelijke en ecologische waarde noemen we ‘monumentale bomen’. Het gaat vaak om solitaire bomen of bomen in een beperkte rij. Bomen in bossen horen hier niet bij. Een boom wordt als monumentaal beoordeeld als hij voldoet aan één of meerdere belangrijke, vooraf bepaalde kenmerken:

• De boom is minstens 80 jaar oud
• De boom is beeldbepalend, hij typeert het karakter van de omgeving
• De boom heeft een cultuurhistorische waarde in het landschap, het is bijvoorbeeld een herdenkingsboom, een markerings- of grensboom, een bakenboom langs een rivier, een kruis- of kapelboom, een boom met een bijzondere snoeivorm…
• De boom behoort tot een zeldzame soort of variëteit of groeit in een bijzondere vorm, zoals tweestammigheid
• De boom heeft een grote natuurwaarde, bijvoorbeeld omdat er zeldzame planten of dieren in leven
• De boom is zeldzaam: het gaat bijvoorbeeld om de dikste, oudste of hoogste boom in een gemeente, regio of provincie, of om een boom die in zijn regio de enige is in zijn soort
• De boom heeft een goede standplaats en een hoge levensverwachting
   

Afhankelijk van de boomsoort en de locatie kunnen meer of minder kenmerken van toepassing zijn.

Niet kappen
Voor monumentale bomen streeft het Vlaamse beleid naar een maximaal behoud. Ze mogen alleen bij hoge uitzondering gekapt worden. De voorkeur gaat altijd uit naar een alternatieve aanpak. Als een aanvrager bijvoorbeeld een monumentale boom wil rooien om een oprit aan te leggen, dan kunt u voorstellen om de oprit te verplaatsen. In de beslissingsmatrix, waarmee u de waarde van een boom kunt bepalen, halen monumentale bomen een score van 91 of meer.
 

Of u al dan niet een vergunning kunt toekennen, hangt van meerdere aspecten af:

• De waarde van de boom of bomenrij die de aanvrager wil kappen
• De potentiële waarde van de (verplichte) nieuwe aanplanting
• De directe of indirecte overlast die mensen van bomen kunnen ondervinden
   

De beslissingsmatrix helpt vergunningverleners om de waarde van een boom of bomenrij objectief in kaart te brengen. De matrix lijst alle kenmerken op die een boom kan hebben en kent er een waardecijfer aan toe. Door alle cijfers op te tellen, kunt u de maatschappelijke, ecologische en monumentale waarde van een boom beoordelen. De beslissingsmatrix geldt alleen voor individuele bomen en bomenrijen, niet voor bossen.

Beslissingsmatrix gebruiken
Wilt u de waarde van een boom of bomenrij beoordelen? Vul dan de vragen van de beslissingsmatrix in (zie pg 8-9 van de brochure kappen solitaire bomen (pdf - 598 kB)) en tel de bijbehorende getallen op. De som geeft aan hoe waardevol de boom is. De plaats die een boom in het onderstaande kader inneemt, bepaalt hoe streng of mild u kunt oordelen over een aanvraag voor een vergunning. Het afwegingkader geeft ook aan welke bijkomende maatregelen u eventueel kunt opleggen.
 

Totaalcijfer	Waardeoordeel	Kappen toegestaan?	Bijkomende maatregelen
91 of meer	Waardevol	Maximaal te behouden (kappen wordt indien mogelijk vermeden)	Snoeien mag wel. Een verantwoorde snoeivorm (*) is altijd toegestaan en kan zelfs nuttig zijn
40 t.e.m. 90	Niet waardevol, maar wel belangrijk om als element te behouden	Kappen is toegestaan met een geldige reden	Een nieuwe aanplanting is verplicht. Ook andere extra maatregelen zijn mogelij
minder dan 40	Geringe maatschappelijke waarde	Kappen is toegestaan	Een nieuwe aanplanting is welkom, maar niet verplicht

(*) De snoeivorm en -methode moeten aangepast zijn aan de noden en verschijningsvorm van de boom. Het snoeien mag geen schade toebrengen aan de boom en de groeivorm moet behouden blijven.
 

Als er twijfel is over de stabiliteit of gezondheid van een monumentale boom raadt het Natuur en Bos aan dat de vergunningverlener enkel beslist na een onderzoek door een European Tree Technician (of gelijkwaardig). Dat onderzoek moet onderdeel zijn van de aanvraag en is noodzakelijk om een goede beslissing te nemen.