Beheerpakketten en wetgeving

Het uitvoeringsbesluit ‘Technisch beheer openbare bossen en terreinen’ van 6 oktober 2023 verduidelijkt het zogenaamd technisch beheer van openbare natuurterreinen. Daarmee wordt het beheer van alle openbare natuurterreinen die beheerd worden of zullen worden in het kader van het natuurbehoud op eenzelfde leest geschoeid. 

Het gaat over volgende activiteiten:

• Organisatie van de houtverkoop (aan 3% van de houtopbrengst, via Natuurinvest)
• Begeleiding bij de aanwijzing van te exploiteren bomen (hameren en opmeten)
• Opvolging van de houtexploitatie op het terrein
• Technische ondersteuning bij activiteiten die verband houden met bosbeheer (die niet met houtexploitatie te maken hebben, bv. begroting, bestekken, terreincommunicatie (bv. bij specifieke werken)
• Technische ondersteuning bij activiteiten inzake jacht en recreatie die verband houden met het beheer van het openbaar bos.

Daarnaast heeft het Agentschap voor Natuur en Bos een informerende rol bij:

• De samenwerking en advisering bij de opmaak van natuurbeheerplannen en toegankelijkheidsregelingen
• De aanvraag van subsidies bij het agentschap
• De begeleiding bij de aanvraag tot toetreding bij het duurzaamheidslabel Forest Stewardship Council (FSC) en de bijhorende audits
• De uitvoering van de bestrijding van invasieve exoten
• De samenwerking en advies bij de organisatie van een drukjacht

Organisatie van de houtverkoop (aan 3% van de houtopbrengst, via Natuurinvest)

Om ecologische, economische of recreatieve redenen kunnen bomen gekapt of bossen gedund worden. De organisatie van de houtverkoop houdt in dat het Agentschap voor Natuur en Bos de diverse verkoopwijzen en –methoden afweegt, met oog voor een eigentijdse, praktische aanpak en het verbreden van het potentieel aan kopers. Waar mogelijk wordt een gezamenlijke verkoop met andere partners voorbereid.

Jaarlijks organiseert het agentschap daarom een reeks openbare houtverkopen. Ook het hout van natuurterreinen onder technisch beheer kan verkocht worden tijdens deze openbare houtverkopen. Het agentschap ontfermt zich over de praktische en organisatorische aspecten van de houtverkoop.

De bijhorende administratieve en financiële opvolging omvat volgende taken:

1. De vaststelling van de bijzondere verkoopsvoorwaarden
2. De opmaak en de verzending van de houtcatalogus. De houtcatalogus is een overzicht van de loten met het aantal bomen per boomsoort, de algemene verkoopsvoorwaarden, de bijzondere verkoops- en exploitatievoorwaarden en specifieke informatie over de aangewezen bomen
3. Het tonen van de loten, waarbij mogelijke kopers tot bij de houtkavels worden geleid en informatie krijgen over de bijzondere verkoopsvoorwaarden
4. De administratieve afhandeling van de verkoop, die de toewijzing van de loten en het betalingsproces omvat.
    

Begeleiding bij de aanwijzing van te exploiteren bomen

Dit beheerpakket is een noodzakelijk onderdeel van de houtverkoop, maar gaat concreet over een specifieke technische handeling (zgn. hameren en opmeten) die belangrijk is voor de houtoogst. Het aanduiden van de te kappen bomen, de ‘hamering’, moet op een degelijke en uniforme wijze gebeuren. De te kappen bomen worden gemarkeerd met een fraudebestendige aanduiding, duidelijk zichtbaar voor de beheerder én de vakmannen die de aangeduide bomen vellen en verwijderen. De omtrek en de hoogte van de gemerkte bomen worden onmiddellijk geregistreerd bij het markeren van de bomen zodat berekening kan gebeuren van het houtvolume dat verwijderd en verkocht zal worden. Naast het merken van te kappen bomen kunnen ook toekomstbomen en ruimingspistes aangeduid worden, als garantie voor een zorgvuldige exploitatie en het beperken van de bodemverdichting die ontstaat bij de werken.

Het hameren en opmeten van de te kappen bomen omvat:

1. De voorbereiding van de planning voor het aanwijzen van te exploiteren bomen
2. De opmaak van een exploitatieplan, met inbegrip van de technische voorwaarden die bij de exploitatie moeten worden nageleefd. De technische voorwaarden hebben ten minste betrekking op het vaststellen van ruimingspistes, het aanduiden van te behouden bomen en het gebruik van stapelplaatsen en bosexploitatiewegen
3. De leiding waarnemen van de aanwijzing van te exploiteren bomen op het terrein
4. De bomen aanwijzen die moeten worden gekapt om veiligheidsredenen zoals gevaarlijke bomen naast boswegen, naast openbare wegen en aan de grenzen van een bos.

De hamering, het merken van de bomen, wordt uitgevoerd door derden die zich de voorbije jaren gespecialiseerd hebben in dit aspect van de voorbereiding van een houtverkoop.

De publiekrechtelijke rechtspersoon, eigenaar van een natuurterrein, kan zelf kiezen wie de hamering uitvoert. De uitvoerders kunnen bijvoorbeeld eigen personeel zijn of een vertrouwde expert. De publiekrechtelijke rechtspersoon staat dan in voor de aanstelling van deze experten, de bijhorende kosten en de overdracht van de vereiste gegevens aan het agentschap.

Daarnaast kan de publiekrechtelijke rechtspersoon kiezen om een beroep te doen op een hameringsbestek van Natuurinvest. De kosten voor de afname van dit bestek worden verrekend na de houtverkoop. De inkomsten van de houtverkoop voor het openbaar bestuur zijn gelijk aan het geboden bedrag voor het houtlot verminderd met de kostprijs van de hamering. De meerprijs wordt ingeschat op minstens 8% tot maximaal 13% van de geboden som en is afhankelijk van de concrete hameringsopdracht.
Het hameringsbestek van Natuurinvest verzekert kwaliteitsvol werk door een screening en het testen van de kennis en vaardigheden van de uitvoerders. Deze samenwerking met Natuurinvest biedt het agentschap de mogelijkheid om maximaal de kwaliteit van de uiteindelijke houtexploitatie te waarborgen.

De hameringsgegevens moeten, ter voorbereiding van de houtverkoop, binnen de afgesproken tijdspanne en onder een vooraf bepaalde vorm aangeleverd worden aan het agentschap, ongeacht wie de hamering uitvoert.

Om het bos en de bosbodem maximaal te beschermen zal het agentschap een exploitatieplan vaststellen waarin de ligging van ruimingswegen, stapelplaatsen, draaipunten en andere technische voorwaarden worden opgenomen.
 

Opvolging van de houtexploitatie op het terrein

Voor de natuurterreinen onder technisch beheer ziet de boswachter op het terrein toe op de correcte naleving van de afspraken voor de houtverkoop. Hij is het eerste aanspreekpunt om afspraken te maken en die op te volgen gedurende de volledige exploitatietermijn.

Begeleiding tijdens de exploitatiewerken op het terrein

Bij exploitatiewerken duiken er soms onvoorziene zaken op of doen er zich onduidelijkheden voor. Een snelle terugkoppeling met de boswachter, als beheerder van het natuurterrein onder technisch beheer, kan duidelijkheid verschaffen.

Technische ondersteuning bij activiteiten die verband houden met bosbeheer (behalve houtexploitatie)

Voor de natuurterreinen onder technisch beheer zet het agentschap, via de boswachter, zijn expertise in bij de opmaak van de jaarplanning en de begroting van natuurbeheerwerken. Concreet omvat dit:

1. De opmaak van de planning en de begroting van beheerwerkzaamheden
2. De opmaak van technische bepalingen in aanbestedingsdossiers voor de uitvoering van beheerwerkzaamheden
3. Het opvolgen van aanbestede beheerwerkzaamheden door de leidend ambtenaar
4. De communicatie op het terrein over beheerwerkzaamheden

 

Technische ondersteuning bij activiteiten inzake jacht en recreatie die verband houden met het beheer van het openbaar natuurterrein

Jacht en recreatie zijn activiteiten die verbonden zijn met het beheer van een gebied met een aanzienlijke invloed op het beheer en op het gebruik van dat gebied.

1. Ondersteuning bij de verpachting van het jachtrecht
   • Het agentschap kan de publiekrechtelijke rechtspersoon technisch en inhoudelijk ondersteunen bij de verpachting van het jachtrecht.
   • De organisatie van de jacht is de verantwoordelijkheid van de eigenaar/jachtrechthouder van het betrokken terrein. Hij/zij zal de controle uitvoeren op de voorwaarden van de jachtrechtverpachting. Indien een openbaar bestuur ondersteuning of advies wenst bij de controle van deze voorwaarden, worden deze vóór goedkeuring afgestemd met het agentschap.
   • De sjablonen voor jachtverpachting stroomlijnen het proces van de jachtverpachting in openbare domeinen.
   • Met vragen kunt u terecht bij jachtverpachting.anb@vlaanderen.be.
   • De controle op stroperij behoort niet tot de technische aspecten van het natuurbeheer. Daarvoor kunnen echter wel, op vraag, preventieve acties worden besproken tussen de eigenaar en het Agentschap voor Natuur en Bos.
2. Ondersteuning bij het toezicht op recreatie in samenwerking met de eigenaar van het openbaar natuurterrein
   • De regels inzake het recreatief medegebruik van natuurgebieden zijn vastgelegd in het besluit van de Vlaamse Regering van 5 december 2008 betreffende de toegankelijkheid van de bossen en de natuurreservaten. 
   • Het toezicht op recreatie gebeurt steeds in samenwerking en op vraag van de publiekrechtelijke rechtspersoon. Daarbij wordt door de publiekrechtelijke rechtspersoon de aanwezigheid op het terrein versterkt, wordt ingezet op heldere en continue communicatie en wordt gezorgd voor sensibilisering. De behandeling van aanvragen voor recreatieve activiteiten in openbare terreinen onder natuurbeheer behoort niet tot het technisch beheer van openbare terreinen onder natuurbeheer. De organisator van dergelijke activiteiten moet een toelating vragen aan de beheerder van het terrein, eventueel via het bestuur dat eigenaar is van het terrein.

De samenwerking en advisering bij de opmaak van natuurbeheerplannen en toegankelijkheidsregelingen

Om de drempel te verlagen voor lokale besturen om in te stappen in de regeling rond geïntegreerd beheer ten behoeve van het natuurbehoud, geeft het agentschap advies en biedt het ondersteuning aan bij het opstellen van een natuurbeheerplan (inclusief toegankelijkheidsregeling) voor de lokale natuurterreinen.

Een natuurbeheerplan is een instrument om voor een terrein, beheerd ten behoeve van het natuurbehoud, bepaalde doelstellingen (i.v.m. ecologie, bosbeheer, landschap, cultuurhistorie, recreatie…) vast te stellen en planmatig te realiseren. Met een goedgekeurd natuurbeheerplan gaan heel wat voordelen gepaard. Er moeten minder vergunningen, ontheffingen en afwijkingen aangevraagd worden, wat resulteert in minder administratief werk. Er zijn ook subsidies en fiscale vrijstellingen aan verbonden.  
 

De aanvraag van subsidies bij het agentschap

De beschikbare subsidies voor natuurterreinen in Vlaanderen kunnen variëren afhankelijk van de grootte van het terrein, het beoogde doel (recreatie, houtproductie, biodiversiteit, enz.) en de regelgeving die van toepassing is op dat natuurterrein.

Met een goedgekeurd natuurbeheerplan maakt u aanspraak op heel wat subsidies en fiscale vrijstellingen. 

Ook andere subsidies zijn mogelijk relevant voor een specifiek natuurterrein. De exacte voorwaarden en de aanvraagprocedures kunt u nagaan bij ‘een subsidie aanvragen’.

Het is raadzaam om contact op te nemen met het Agentschap voor Natuur en Bos voor actuele informatie over beschikbare subsidies.

De begeleiding bij de aanvraag tot toetreding bij het duurzaamheidslabel Forest Stewardship Council (FSC) en de bijhorende audits

Het FSC-boscertificaat is een internationaal label of keurmerk op een hout- of papierproduct dat aangeeft dat het product afkomstig is uit een duurzaam beheerd bos. FSC staat voor 'Forest Stewardship Council', de internationale organisatie die het certificaat uitreikt.

Boseigenaars die een duurzaam bosbeleid voeren, kunnen zich laten erkennen door deze organisatie om hun hout als FSC-gelabeld hout te kunnen verkopen. Boseigenaars kunnen zich individueel aansluiten, maar een groepsaansluiting is eveneens mogelijk.

Het Agentschap voor Natuur en Bos beschikt over een groepscertificaat en biedt aan Vlaamse bosbeheerders de mogelijkheid om zich hierbij aan te sluiten. Op die manier worden de verantwoordelijkheden gedeeld, net als de administratieve en financiële lasten.
 

De uitvoering van de bestrijding van invasieve exoten

Als een uitheemse soort zich hier vestigt en sterk uitbreidt, kan dat schade of overlast veroorzaken. In dat geval spreken we over invasieve, uitheemse soorten of invasieve exoten.

Om invasieve exoten te bestrijden zet Natuur en Bos in op preventie, opsporing, verwijdering en natuurbeheer.
 

De samenwerking en het advies bij de organisatie van een drukjacht

Om wildpopulaties op openbare natuurterreinen te beheren is het soms nodig om drukjachten te organiseren. Een drukjacht is een afgesproken samenwerking tussen de terreineigenaar, de faunabeheerder en de overheden die instaan voor de regelgeving en de veiligheid in en rond het natuurterrein. Het belang van een goede organisatie en communicatie bij een drukjacht kan niet worden onderschat. Belangrijke aandachtspunten zijn: het organiseren van de groep, het verdelen van taken, het voorbereiden en plannen van acties en het bewaken van de veiligheid.

Lokale problemen met wild, schade en overlast kunnen gemeld worden via de online tool ‘Wild in Zicht’. Die informatie gebruikt het agentschap om zowel het beleid als het beheer voor een aantal specifieke soorten te verfijnen en zo nodig te bespreken, onder meer via overleg met de lokale wildbeheereenheid (WBE).

Kunnen bosgroepen, regionale landschappen, natuurverenigingen en/of andere derden ingeschakeld worden om lokale natuurterreinen te beheren?

Ja, dat kan, mits het opmaken van een beheerovereenkomst met de betreffende derde. Binnen 30 dagen na de dag van ondertekening stuurt het lokaal bestuur een kennisgeving van die beheerovereenkomst naar het plaatselijk regiobeheerteam van het agentschap.

Wat zijn de modaliteiten om de beheeroverdracht als openbaar bestuur stop te zetten?

Een overeenkomst, i.c. de beheeroverdracht, kan worden opgezegd volgens eventuele bepalingen met betrekking tot de beëindiging in de overeenkomst. De partij die de overeenkomst wil beëindigen, moet de andere partij op de hoogte stellen. Vervolgens kan een schriftelijke overeenkomst tussen beide partijen worden opgesteld om de beëindiging formeel vast te leggen. Zo nodig omvat de overeenkomst voor het beëindigen van de beheeroverdracht overgangsbepalingen over hoe het beheer en de uitvoering van het natuurbeheerplan zal worden verdergezet en/of hoe dit zal worden overgedragen. Hou er rekening mee dat er een schadevergoeding kan verbonden zijn aan het verbreken en voortijdig stopzetten van een overeenkomst.
Het lokaal bestuur stuurt, binnen 30 dagen na de dag van ondertekening, een kennisgeving van de overeenkomst voor het beëindigen van de beheeroverdracht (met eventuele overgangsbepalingen) naar het plaatselijk regiobeheerteam van het agentschap 
Een beheeroverdracht loopt automatisch ten einde wanneer de overeengekomen termijn in de beheerovereenkomst afloopt.

Is het verplicht een eigen boswachter in dienst te hebben om de bossen te beheren die eigendom zijn van en beheerd worden door een lokaal bestuur zelf?

Het is geen verplichting om een boswachter aan te stellen. Ook de eigen diensten (bv. de groendienst) kunnen de natuurterreinen van een lokaal bestuur beheren.
Indien toch gewenst, dan vindt u voor het aanstellen van een bijzondere veldwachter (= private boswachter) hier meer informatie. De bijzondere veldwachter heeft in eerste instantie de wettelijke bevoegdheid om de rechten van de boseigenaar te bewaken (jachtrecht, toegangsrecht…). De veldwachter inschakelen voor het bosbeheer is dan een beslissing van het lokaal bestuur (als opdrachtgever). Uiteraard dient de veldwachter dan ook te beschikken over de nodige technische kennis van het bosbeheer in al zijn facetten.
 

• Decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu Afdeling 5, artikel 12 decies, betreffende ‘Technisch beheer van openbare terreinen’.
• Besluit van de Vlaamse Regering van 20/06/2014 tot regeling van het Vlaams Natura 2000-programma, de managementplannen Natura 2000, de zoekzones en de actiegebieden voor de specifieke instandhoudingsdoelstellingen voor Europees te beschermen soorten en habitats (citeeropschrift: "het Instandhoudingsbesluit"); artikel 11
• Bosuitbreidingsdecreet van 29 juni 2022 (Belgisch Staatsblad 29 juli 2022)
• Voorontwerp van besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van het takenpakket voor het technische beheer van openbare bossen en terreinen onder natuurbeheer, vermeld in afdeling 5, artikel 12decies van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu